нийгмийн ухаан

сэргэн мандалтын үеийн философи

Дундад зууны болон сэргэн мандалтын үеийн философи

            14 зуунаас 17 зууныг дамнасан ерөнхийдөө 3 зууныг хамардаг ба Баруун Европын Сэргэн мандалт бол Итали ба Европын зарим оронд Эртний Грек Ромын соёлыг сэргээсэн үйл явц төдий биш, харин уламжлалт нийгмийн амьдралын эдийн засаг, улс төр зэрэг гол гол салбарт чухал чухал шинэчлэлийг хэрэгжүүлсэн дэлхий дахины ач холбогдолтой үйл явц ажээ.

            Энэ үйл явцын нэгэнтэйгүүр үзэл санааны үндэс нь нөгөөтэйгүүр чухал бүтээл нь болж ирсэн философийг “Сэргэн мандалтын философи" гэж нэрлэдэг. Түүний гол төлөөлөгч нь Николай Кузанский  (1401-1464), Леонардо Да Винчи (1452-1519), Николай Коперник (1473-1543), Джордано Бруно (1548-1600), Галилай (1564-1642), Иоганн Кеплер (1571-1630), нар юм.

            Сэргэн мандалтын философи тийнхүү хуанлийн цаг хугацааны хувьд хүн төрөлхтний түүхийн  (шинэ үе ) гэж нэрлэгддэг шат эхлэхээс өмний философи юм. Энэ философи олон чухал шинжээрээ шинэ үеийн философийн хэв маягт багтдаг.

Үүнд: 

            1. Антроноцентризм. Дундад зууны соёлын төвд бурхан тэнгэр байдаг бол сэргэн мандалтын философийн төвд хэлбэрийн хувьд бас Бурхан тэнгэр байдаг хэрэг дээрээ хүн байж, хүнийг хамгийн дээд үнэлэмжийн зүйл мөн гэж үзсэн байна.

2. Антисхоластик  (Энэ нь соёл бүхэлдээ бурхан тэнгэр байдгийг сүнс мөнхийг зөвшөөрсөн байдалд үндэслэжээ) Гэхдээ энэ соёлын олон гарамгай төлөөлөгч схоластик философийн хуурамч нэр хүнд догматик сургаалыг гутаах эрмэлзэлтэй байв. Энэ нь католик шашныг шинэчлэх "Реформаци" гэдэг нэртэй хөдөлгөөн үүсэх нэг чухал үзэл санааны болон сэтгэл зүйн үндэс болжээ.

3. Пантеизм (грек хэлний "пан-бүгд" гэдэг угтвар үг "теос-бурхан тэнгэр") Н.Кузанский аливаа хүн бол бурхан тэнгэрийн бүрэгдлийн бололцоо, өөрөөр хэлбэл бурхан тэнгэр мөн гэсэн дүгнэлтэнд хүрсэн. Н.Кузанский ийм философи үзлийг  Дж.Бруно улам гүнзгийрүүлэн тайлбарлажээ. Үүнд Бурхан тэнгэр бол дэлхийн бүхэл мөн. Иймд хөдөлгөөний эх сурвалжийг дэлхийгээс гадна хайх нь ухаалаг биш. Бурхан тэнгэр бол ертөнцөд өөрт нь, түүний бүх бүрэлдэхүүн хэсэгт, хамгийн бага хэмжигдэхүүнд нь агуулагддаг гэсэн.

4. Гилозоизм (грек хэлний "гиле-матери" зое-амьдал) Дж.Бруногийн бичсэнээр дэлхийн бүхэлд дэлхийн сүнс ,дэлхийн оюун ухаан 2 давхацдаг. Сэтгэхүй бас хөдөлгөөн мөн. Ертөнц тийнхүү бүхэлдээ амьд зүйл мөн.

5. Ертөнцийг хүний материаллаг зорилтын үүднээс авч үзэж ойлгохуй. Хүн төрөлхтний түүхийг католик шашны үнэлэмжийн үүднээс биш, харин бодит хүмүүсийн практик үйл хэргийн үүднээс авч үздэг болсон байна.

6. Гоо зүйн үнэлэмжийн шинэчлэл. Сэргэн мандалтын үеийн олон гарамгай төлөөлөгчийн үзлээр бодит байдлыг гоо сайхны үүднээс ойлгох нь шинжлэх ухааны болон ёс суртахууны үүднээс танин мэдэхээс давуу байдаг.

7. Бодгальчлах үзлийн үүсэл. Зохиогчийн бүтээлийн давтагдашгүй өвөрмөц байдал бүтээлч шинэлэг зүйл, хойч үеийнхэнд хувийн алдраа хүмүүсийн ой тойнд нь үлдээх хүсэл зэргийг чухалчлах болжээ.

8. Соёлын хэлний халаа. Эртний сонгодог латин хэлийг сэргээж грек хэл судлал болжээ. Эртний грек ,Ромын бүтээлүүдийг дахин шинээр орчуулдаг болж, ингэхдээ дундад зууны орчуулгууд дахь шашны эрх ашигт зохицуулсан хандлагыг арилгах ажил хийсэн. Сэргэн мандалтын философийн маш чухал хэсэг бол нийгмийн амьдралын бодит зарчмуудад үндэслэсэн төрийн ба нийгмийн зохион байгуулалтын янз бүрийн сургаал боловсруулсан нь юм.

Николай Кузанский (1401-1462) Байгаль ба хүн хоёр бурхнаас уламжлан гарсан гэж гүн ухааны үндсэн асуудлуудыг шашны байр сууринаас шийдвэрлэсэн боловч пантейзмын дагуу ертөнцийг бурхан бүтээснийг үгүйсгэж байсан. Түүнчлэн байгаль орон зайн хувьд төгсгөлгүй гэж үзсэнээр орчлон төгсгөлтэй хэмээсэн шашны номлолд цохилт өгчээ.

Томас Мор (1478-1535) төрийн зүтгэлтэн утопи социализмын үзэл санааг “Утопи” гэдэг номондоо анх удаа дэвшүүлж, нийгмийн хамгийн шударга байгууллагын тухай мөрөөджээ. Англид тариачдыг газраас нь хөөж хонины бэлчээр болгон хувиргаж байсныг ажиглаад хувийн өмч нь ард түмний зовлон зүдгүүр, нийгмийн гамшгийн үндсэн шалтгаан мөн хэмээн тодорхойлжээ. Ийнхүү тэрээр нийгэм, улс төрийн асуудалд илүү анхаарч байсан байна.

Николай Коперник (1473-1543) “Оддын аймгийн эргэлтийн тухай” номоо бичиж, шинжлэх ухааны астрономын үндсийг тавьж нар төвт системийг нээжээ. Тодруулбал тэрээр орчлонгийн төвд дэлхий хөдөлгөөнгүй оршихгүй, харин тэнхлэгээ эргэж орчлонгийн төвд байгаа нарыг тойрон эргэнэ хэмээжээ. Хэдийгээр тэр орчлонгийн төвийг зөвхөн нар хэмээн үзэж, гаригууд нарыг тойргоор тойрно хэмээн алдаа гаргаж байсан ч гүн ухааны цаашдын хөгжил, одон орон болон олон олон шинжлэх ухаанд хүчтэй нөлөө үзүүлсэн юм.

Джордано Бруно (1548-1600) Коперникийн алдааг илрүүлэн засч орчлон хязгааргүй түүний доторхи ертөнцийн тоо төгсгөлгүй, нар нь тоо томшгүй оддын зөвхөн нэг нь гэж үзсэн. Бруно материйг идэвхтэй, бие даасан өөрөө үйлчлэх эхлэл ба иймд шинэ хэлбэрийг төгсгөлгүй төрүүлэх чадвартай, хэлбэр материас ангид оршиж чадахгүй, аливаа хэлбэрээс ангид матери байхгүй гэж номложээ.